Moja Dzielnica – to cykl wycieczek organizowanych przez Klub Turystyki Pieszej „Bąbelki”. Inauguracyjną wędrówkę poprowadził Adam Bastian, ale zanim wyruszył z zainteresowanymi na szlak, sporządził bardzo solidny przewodnik po dzielnicy. Oto Gdynia Chylonia w jego opracowaniu, część czwarta:
Herb Chyloni na budynku szkoły z 1935 r.
Polanka Vossa. Przed wojną w weekendy na leśnej polanie (w okolicach późniejszej fermy lisów) odbywały się od kwietnia do września zabawy chylońskie. Wspólnymi organizatorami były osoby prywatne i stowarzyszenia dzielnicowe (np. gołębiarze); każdy za coś był odpowiedzialny. Ludzie bardzo chętnie na to przychodzili i po dziś dzień mieszkańcy Chyloni wspominają z sentymentem te rozrywki (72).
Dom Goenerów (ul. Swarzewska 21, d. ul. Wiejska 67). W okresie okupacji działala w Gdyni najpierw samodzielnie, a potem w ramach struktur Armii Krajowej, komórka zajmująca się przerzutami Polaków zagrożonych aresztowaniem, a także brytyjskich jeńców do Szwecji. W mieszkaniu Rozalii i Walentego Goenerów, dzięki Czesławowi Goryni ukrywano dwóch zbiegłych ze stalagu brytyjskich jeńców, którym później z pomocą pracownika portu Jan Kujawskiego, umożliwiono ucieczkę do Szwecji (73).
Chylonka. Jej źródła znajdują się obok Świętej Góry. Spływa z wysoczyzny w kierunku Pradoliny Kaszubskiej. Liczy 3,2 km. Łączy się z kanałami i rowami melioracyjnymi.
Szkoła (ul. Lubawska 4 / ul. Morska 192). Pierwsza niewielka dwuizbowa szkoła została wybudowana z dotacji Pruskiej Fundacji Szkolnej w 1819 r. przy ul. Lubawskiej. Typowa szkoła wiejska – klasy od strony dogi, zaś od podwórza pomieszczenia mieszkalne i pomocnicze. Ze względu na zły stan techniczny została rozebrana pod koniec lat 30-tych XX w. Wówczas głównym budynkiem był obiekt zbudowany pod koniec XIX w. z czerwonej cegły (74). Szkoła była za mała, uczyło się w niej 145 dzieci, dlatego w 1927 r. konieczne było korzystanie z innych budynków. Wraz rozwojem Gdyni i budową portu wzrastała także liczba mieszkańców Chyloni. W 1933 r. było 924 uczniów, 14 nauczycieli, nauka odbywała się na 3 zmiany od 8 do 20, a szkoła korzystała z pomieszczeń w 5 budynkach. W 1934 r. Zarząd Miejski podjął decyzję o budowie 4 nowych szkół w Gdyni. Szkołę w Chyloni zbudowano w ciągu roku. 01.09.1935 r. oddano do użytku nowoczesny budynek szkolny przy ul Morskiej 192 (Publiczna Szkoła Powszechna nr 10). Umeblowanie stanowiły stoliki i krzesła, co zamiast tradycyjnych ławek, co było nowością i eksperymentem. W czasie II wojny światowej w budynku znajdował się szpital wojskowy. Budynek ten był rozbudowywany w latach 50-tych i 70-tych XX w. Patronem szkoły jest Eugeniusz Kwiatkowski. Szkoła jest siedzibą Rady Dzielnicy. Stary budynek od 30.04.1987 r. jest w rejestrze zabytków.
Herb Chyloni – w polu czerwonym błękitna krzywaśń w lewo rozszerzająca się do dołu na niej koło wodne o sześciu dzwonach w kolorze brązowym. Czerwone tło nawiązuje do herbu Gdyni, błękitna krzywaśń symbolizuje Chylonkę, a koło wodne nawiązuje do młynów wodnych dawnej Chyloni. Koncepcja powstania herbu dzielnicy rozpoczęła się od ogłoszenia konkursu przez Radę Dzielnicy Chylonia w pierwszym numerze Przeglądu Chylońskiego, w dniu 30.11.1999 r. Ogłoszenie wyników połączone z wernisażem „Wystawy Herb Chyloni” odbyło się 15.03.2000 r. w filii nr 18 Miejskiej Biblioteki Publicznej przy ul. Kartuskiej 20. Kapituła konkursu wybrała na herb Chyloni projekt Jakuba Atamana. Chylonia jest jedyną dzielnicą w Gdyni posiadającą swój oficjalny herb (75).
Budynek Nadleśnictwa (ul. Morska 200). Budynek pochodzi z 1883 r. (76). Pierwszym polskim nadleśniczym Chyloni był inż. Mieczysław Ploter (1920-24). W latach 30-tych XX w. funkcję tę sprawował Sujkowski (77).
Park kiloński. W 1996 r. została nawiązana współpraca ogrodników miejskich z Gdyni i Kiloni – siostrzanego miasta Gdyni. Kilończycy opracowali koncepcję zagospodarowania terenu między ulicami: Morską, Wiejską i Chylońską. Zbudowano ścieżki piesze i rowerowe, mostki oraz place zabaw i boiska, usypano wały, posadzono drzewa i krzewy, uregulowano Chylonię (78).
Park kiloński
Ulica Chylońska przebiega dawnym szlakiem komunikacyjnym łączącym Gdańsk z Wejherowem. Przed II wojną światową stanowiła część Szosy Gdańskiej, nazywanej tu szosą, z dodaniem miejsca, o którym mowa np. przy krzyżu, przy młynie, przy Vossie itp., rzadziej zaś Szosą Wejherowską. Szosa była wybrukowana, a z boku istniał piaszczysty pas dla furmanek konnych (zwanych z niemieckiego Sommerweg). Od zakończenia I wojny była co najmniej trzy razy podsypywana i podnoszona, dlatego dziś najstarsze budynki znajdują się poniżej poziomu jezdni (79).
Kapliczka św. Mikołaja. Kult św. Mikołaja ma w Chyloni długą tradycję: kościół, kapliczka na Świętej Górze, prawdopodobnie zbudowano w XIX w. kapliczkę nad potokiem i wreszcie obecna kapliczka z figurami św. Mikołaja i Matki Boskiej, która została wykonana tuż po II wojnie światowej (80).
Karczma Thymiana / Vossa / Jadacha / restauracja-hotel „Wygoda” Antoniego Troki (ul. Chylońska 25). Prawdopodobnie przy starym, głównym trakcie komunikacyjnym karczma była już w średniowieczu. Od 1786 r. Chylonia znalazła się na trasie tzw. pocztowego kursu pomorskiego wiodącego z Berlina do Królewca przez Wejherowo – Chylonię – Kack do Gdańska. Według urzędowego wykazu z 1851 r. stały przystanek dla podróżnych w Chyloni znajdował się w oberży Thymiana i był oddalony od następnego na Grabówku o ćwierć mili i jedną milą od kolejnego w Zagórzu (81). Pod koniec XIX w. wybudowano dwupiętrowy budynek. Karczma została wybudowana przez Wojciecha Vossa na fundamentach zajazdu Thymiana (82). W okresie międzywojennym dodano jedną niską kondygnację do karczmy. Później była ona dzierżawiona przez Jadacha. Właścicielem hotelu „Wygoda” został w 1931 r. Antoni Troka. Na parterze znajdowały się restauracja, bar , sala taneczna oraz kręgielnia, w której organizowane były turnieje. Natomiast na piętrze znajdowały się pokoje hotelowe i mieszkalne zajmowane przez kelnerów i nauczycieli. Przed hotelem była stacja benzynowa i ogródek. Na podwórzu znajdowały się garaże i gołębniki. Z garaży korzystali na ogół przedstawiciele firm, którzy przywozili i reklamowali swoje towary np. proszki do prania, kremy i jednocześnie wynajmowali pokoje. Antoni Troka był jednym z założycieli chóru „Dzwon Kaszubski”. Chór ten został założony pod nazwą Towarzystwo Śpiewacze „Hejnał” na spotkaniu w dniu 18.11.1931 r., które odbyło się w restauracji hotelu „Wygoda”. Obecna nazwa chóru obowiązuje od 10.01.1932 r.(83). Troka zajmował się także gołębiarstwem – hodował gołębie pocztowe, ozdobne i konsumpcyjne. Antoni Troka został aresztowany 02.11.1939 r. przez Gestapo i został zamordowany w Piaśnicy 11.11.1939 r. Restaurację przejął Niemiec (84). Później funkcjonowała tu biblioteka, a obecnie są sklepy.
Dawna karczma rodziny Voss
Dom Romana Vossa (ul. Chylońska 27).
Dawny tzw. górny młyn Kriesla (ul. Chylońska 28). W dokumencie lokacyjnym wspomniano o młynie, który faktycznie został wkrótce założony przy grobli spiętrzającej wody Chylonki. (do dziś w tym miejscu istnieje budynek młyna XIX-wiecznego). Górny młyn należał do osiadłej od dawna kaszubskiej rodziny Kriesel (85). Drugi młyn – Orła – znajdował się za torami. Przy każdym z młynów znajdował się sztuczny zbiornik służący do spiętrzenia wody napędzającej młyn. Po stawie Kriesla w letnie niedziele pływano łódką (86).
W latach 1943-45 w Gdyni stacjonował włoski oddział wojsk chemicznych II Batalion Zadymiania. Miał on siedzibę na Grabówku. W skład batalionu wchodziły dwie kompanie, które składały się z trzech plutonów. Pluton VI zlokalizowany był koło stawu Jasińskiego. Zadaniem żołnierzy było zamglenie miasta przed i podczas nalotów. Po ogłoszeniu alarmu lotniczego, żołnierze ubrani w jednoczęściowe gumowe ubrania i kombinezony, rozbiegali się względnie byli dowożeni do miejsc, gdzie znajdowały się beczki ze środkami chemicznymi wytwarzającymi mgłę, otwierali zawory i biegli do następnej pary beczek oddalonych od siebie o około 100 do 150 m., umieszczonych najczęściej na skraju ulic. Po obaleniu rządów Benito Mussoliniego, żołnierzy włoscy stali przed dylematem, czy pozostać wierna staremu rządowi, czy stanąć po stronie marszałka Pietro Badoglio ewentualnie ukryć się w partyzantce. Żołnierze, którzy opowiedzieli się po stronie nowe władzy zostali internowani. Jednym z miejsc przebywania internowanych Włochów była Chylonia (87).
Po II wojnie światowej staw się stał się śmierdzącym bajorem. Miejsce to nazywano „basenem prezydenta”, bo ponoć jeden z prezydentów obiecał budowę basenu w miejscu sadzawki (88).
Jest bajoro – będzie teren rekreacyjny. Słynne chylońskie bajorko jak bumerang powraca co jakiś czas na łamy prasy. (…). Wykonawca obiecuje, że do półrocza upora się z ukształtowaniem terenu. Powstanie tu kompleks sportowy, z boiskami do gry w siatkówkę, koszykówkę, piłkę ręczną i piłkę nożną, także kortami tenisowymi, zaplanowano też ogródek jordanowski. (Głos Wybrzeża z 10.01.1976 r.) (89).
Lektura uzupełniająca:
Tekst: Adam Bastian
Źródła:
72. http://gdynia-moje-miasto.pl/?tag=historia-chyloni
73. Chrzanowski Bogdan, Przerzuty uciekinierów na trasie Gdynia – Szwecja, Rocznik Gdyński Nr 3, 1980-82, s. 109.
74. Przewodnik po zabytkach Chyloni, Robert Hirsch (red.), Gdynia 2007 r., s. 11.
75. Przewodnik po zabytkach Chyloni, Robert Hirsch (red.), Gdynia 2007 r., s. 9.
76. Encyklopedia Gdyni, tom I, Małgorzata Sokołowska (redaktor naczelna), Gdynia 2006 r., s. 106.
77. Małkowski Kazimierz, Bedeker gdyński, Gdańsk 1995, s. 120.
78. Encyklopedia Gdyni, tom I, Małgorzata Sokołowska (redaktor naczelna), Gdynia 2006 r., s. 548.
79. Małkowski Kazimierz, Szosa Gdyńska, Rocznik Gdyński, Nr 16, 1991 r., s. 159.
80. Przewodnik po zabytkach Chyloni, Robert Hirsch (red.), Gdynia 2007 r., s. 7.
81. Małkowski Kazimierz, Bedeker gdyński, Gdańsk 1995 r., s. 46 i 81. Hejmowski Klemens, Historia poczty w Gdyni 1772-1920, Rocznik Gdyński, Nr 3 1980-82, s. 55.
82. Małkowski Kazimierz, Szosa Gdyńska, Rocznik Gdyński, Nr 16, 1991 r., s. 155.
83. Encyklopedia Gdyni, tom I, Małgorzata Sokołowska (redaktor naczelna), Gdynia 2006 r., s. 102.
84. Encyklopedia Gdyni, tom I, Małgorzata Sokołowska (redaktor naczelna), Gdynia 2006 r., s. 869-870.
85. Małkowski Kazimierz, Szosa Gdyńska, Rocznik Gdyński, Nr 16, 1991 r., s. 159.
86. Encyklopedia Gdyni, tom I, Małgorzata Sokołowska (redaktor naczelna), Gdynia 2006 r., s. 105.
87. Małkowski Kazimierz, Żołnierze włoscy w Gdyni w latach 1943-1945, (w:) Encyklopedia Gdyni, tom II, Małgorzata Sokołowska (redaktor naczelna), Gdynia 2009 r., s. 222.
88. Małkowski Kazimierz, Bedeker gdyński, Gdańsk 1995 r., s. 130.
89. Sokołowska Małgorzata, Gdynia w gazetach przez 75 lat, Gdynia 2001 r., s. 187.
Brak komentarza