ORP „Błyskawica” to najsławniejszy polski niszczyciel z czasów II wojny światowej. Jest jednym z dwóch zbudowanych okrętów typu Grom. Został wprowadzony do służby w Marynarce Wojennej w 1937 r. W czasie działań wojennych brał udział m.in.: ewakuacji Dunkierki (1940 r.), czy w inwazji na Normandię (1944 r.). Obecnie pełni rolę okrętu-muzeum w Gdyni. Współcześnie „Błyskawica” jest także obecna w popkulturze, występuje np. w grze komputerowej „World of Warships”.

ORP Błyskawica, Obchody Święta Morza w Gdyni, 1938 r., Źródło Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura 1-P-3550-3.

ORP Błyskawica, Obchody Święta Morza w Gdyni, 1938 r., Źródło Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura 1-P-3550-3.

W wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego, kończącego zmagania na frontach I wojny światowej, Polska po ponad stu latach odzyskała niepodległość. Druga Rzeczpospolita stanęła przed wyzwaniem, jak scalić odzyskane ziemie i nadać im formę jednolitej państwowości. Jednocześnie musiano zbudować od podstaw siły zbrojne, w tym także marynarkę wojenną. Według planów Józefa Piłsudskiego, polska marynarka wojenna miała przede wszystkim pomagać w dostarczaniu wojskowych materiałów z Zachodu. Na okrętach miał również spoczywać obowiązek eskorty na ważnych szlakach komunikacyjnych. Aby realizować właśnie takie cele, zdecydowano się flotę wyposażyć w okręty średniej klasy, czyli niszczyciele i okręty podwodne.

Pierwsze jednostki pojawiły się w latach 1929-1932. Były to okręty podwodne: „Wilk”, „Ryś” i „Żbik” oraz dwa niszczyciele: „Wicher” i „Burza”, wszystkie zostały wybudowane we Francji. W latach 1935–1939 wybudowano w stoczniach holenderskich ORP „Orzeł” i „Sęp”. „Orzeł, wybudowany w większości ze składek polskiego społeczeństwa, był najlepiej przygotowanym polskim okrętem wojennym przeciwko niemieckiej flocie. Natomiast największym polskim okrętem był „Gryf”, którego zadaniem było stawianie nim. Został zbudowany przez stocznię francuską i wszedł do służby w 1938 r. W skład sił minowych, oprócz wspomnianego ORP „Gryfa”, wszedł dywizjon trałowców, czyli okrętów, które służyły do oczyszczania akwenów żeglownych z min oraz do ich stawiania. W latach 1935-1936 do służby w marynarce wojennej weszły: „Jaskółka”, „Mewa”, „Rybitwa” i „Czajka”. Natomiast latem 1939 r. dołączyły okręty „Żuraw” i „Czapla”.

„Grom” i „Błyskawica”

W 1935 r. podpisano umowę na wybudowanie dwóch jednostek, ze stocznią J. Samuel White w East Cowes (Wielka Brytania). Zostały one nazwane: „Grom” oraz „Błyskawica”. Ceremonia wodowania „Błyskawicy” odbyła się 1 października 1936 r., matką chrzestną okrętu została Cecylia Raczyńska, żona Edwarda Raczyńskiego, ówczesnego ambasadora Polski w Londynie. Wśród gości uroczystszości byli m.in.: admirał William Wordsworth Fisher, hrabia George Jellicoe, sir Samuel Instone, główny konstruktor marynarki Stanley V. Goodall, ambasador Edward Raczyński, konsul generalny RP w Londynie Karol Poznański oraz komandor inżynier Aleksander Rylke.

Do Gdyni ORP „Grom” przybył 11 maja 1937 r., a 1 grudnia 1937 r. ORP „Błyskawica”. Z tej okazji, w czasopiśmie „Morze” (Numer 1 (159) z 1938 r., s. 12-13), pojawił się artykuł „Trzynaście strzałów” autorstwa Juliana Ginsberta. Mimo, że nie zorganizowano żadnych oficjalnych uroczystości powitalnych, jednostkę witała grupa entuzjastów i sympatyków. „Błyskawica” podczas wejścia do portu w Gdyni oddała trzynaście strzałów. Autor artykułu podkreślił ponadczasową konieczność budowania własnej floty wojennej, która ma ukazywać siłę niepodległego kraju. Ginsbert stwierdził również:

(…) „Błyskawica” – siostrzany kontrtorpedowiec „Groma” – a właściwie przewodnik kontrtorpedowców – stanowi z tymże „Gromem” zespół najsilniejszych w swej klasie okrętów na Bałtyku, będąc jednocześnie ostatnim wyrazem techniki wojenno-morskiej. Co więcej – nie jest naśladownictwem jakiegoś z obcych typów, ale koncepcją taktyczną czysto polską, wypracowaną przez sztab i służbę techniczną polskiej Marynarki Wojennej i tylko wykonaną w Anglii, częściowo zresztą z polskich materiałów (…)”

W momencie wybuchu II wojny światowej, Polska Marynarka Wojenna posiadała: 4 niszczyciele, 5 okrętów podwodnych, 1 stawiacz min, 6 trałowców, 2 kanonierki oraz kilka jednostek pomocniczych.

Dane techniczne

Najważniejsze dane techniczne „Błyskawicy” z początków służby:

Wyporność standardowa: 1975 t
normalna: 2183 t
pełna: 2400 t
Długość 114 m
Szerokość maks. 11,3 m
Zanurzenie 3,3 m
Materiał kadłuba stal
Prędkość 39,6 węzła
Zasięg 2000 Mm przy prędkości 15 w.
Napęd 2 zespoły turbin parowych Parsona z przekładnią o mocy łącznej 54 000 KM, 3 kotły wodnorurkowe walczakowe opalane mazutem
Zapas paliwa normalny 130 t, maksymalny 350 t
Załoga 192 ludzi

 

Uzbrojenie w tym okresie:

  • 7 dział kalibru 120 mm wz. 34/36 Bofors,
  • 2 podwójnie sprzężone działka przeciwlotnicze 40 mm wz. 36 Bofors,
  • 4 podwójnie sprzężone nkm przeciwlotnicze 13,2 mm wz. 30 Hotchkiss,
  • 6 wyrzutni torpedowych kalibru 550 mm z reduktorami dla torped 533 mm,
  • 2 podpokładowe wyrzutnie bomb głębinowych (20 bomb wz. BH 200) i 44 miny.

Oczywiście w późniejszym okresie „Błyskawica” była poddawana wielu modernizacjom.

Okres międzywojenny

4 stycznia 1938 r. dowódcą „Błyskawicy” został komandor podporucznik Włodzimierz Kodrębski. Tego dnia również zakończono kompletowanie załogi. Jednakże prace wykończeniowe na okręcie trwały jeszcze do lutego. „Błyskawica” 15 lutego rozpoczęła kampanię morską w składzie Dywizjonu Kontrtorpedowców. Na początku swojej służby przede wszystkim uczestniczyła w ćwiczeniach zespołowych i na jej pokładzie prowadzono intensywne szkolenia załogi. Od nocy z 18 na 19 marca 1939 r. cały Dywizjon Kontrtorpedowców, wraz z „Błyskawicą”, został postawiony w stan podwyższonej gotowości, w związku z aneksją okręgu Kłajpedy przez III Rzeszę.

Wobec nieuchronności wojny z III Rzeszą, ostatecznie zdecydowano się na realizację operacji „Peking”, która obejmowała wycofanie części polskich sił morskich, czyli trzech niszczycieli: ORP „Grom”, „Błyskawica” i „Burza” z obszaru Morza Bałtyckiego do Wielkiej Brytanii. Okręty odkotwiczyły o godzinie 14.15 30 sierpnia 1939 r. i w szyku torowym, z „Błyskawicą” jako prowadzącą, odpłynęły z Gdyni. 1 września o godzinie 9:25 rano na polskich okrętach odebrano radiowy komunikat o rozpoczęciu działań wojennych. Tego samego dnia nastąpiło spotkanie z brytyjskimi niszczycielami „Wanderer” i „Wallace”, które doprowadziły polskie jednostki do Leith i następnie do Rosyth. Do momentu włączenia się Wielkiej Brytanii do wojny (3 września 1939 r.), polskie okręty przybywały na Wyspach na zasadzie „przyjaznego internowania”.

II wojna światowa

Komandor Roman Stankiewicz 4 września 1939 r., zgłosił brytyjskiej Admiralicji gotowość polskich okrętów do podjęcia działań wspólnie z Royal Navy. Wszystkie polskie niszczyciele otrzymały brytyjskie numery taktyczne, tym samym „Błyskawicy” przypisano oznaczenie H34. W ten sposób „Błyskawica” rozpoczęła swoje zmagania podczas II wojny światowej.

Polski niszczyciel uczestniczył w wielu misjach, m.in. wsławił się osłanianiem brytyjskiego odwrotu spod Dunkierki, w trakcie bitwy o Narvik pomścił zatopioną tam siostrzaną jednostkę ORP „Grom” (1940 r.). „Błyskawica” osłaniała atlantyckie konwoje, w tym jeden z największych ówczesnych transatlantyków „Queen Elizabeth”. Zabezpieczała również desant aliantów w północnej Afryce, czy brała udział w 1944 r. w inwazji na Normandię. „Błyskawica” wzięła także udział w ostatniej misji morskiej II Wojny Światowej w Europie. W czasie operacji o kryptonimie „Deadlight” alianci zatopili 116 niemieckich U-Bootów.

Z kolei w czasie pobytu „Błyskawicy” w macierzystej stoczni w Cowes, w nocy z 4 na 5 maja 1942 r., miał miejsce niemieckie nalot na miasto. Załoga pod dowództwem komandora porucznika Wojciecha Franckiego wsparła ogniem dział obronę przeciwlotniczą, a także uczestniczyła w gaszeniu pożarów i niesieniu pomocy poszkodowanym. W dowód wdzięczności dowódca jednostki otrzymał od mieszkańców miasta pamiątkowy medal, a w 2004 r. jeden z placów w mieście otrzymał nazwę Francki Place.

W czasie działań wojennych „Błyskawica” przepłynęła ogółem 148 356 mil morskich, biorąc udział w najważniejszych kampaniach i operacjach frontu zachodniego. Uczestniczyła w eskorcie 83 konwojów oraz 108 innych akcjach i patrolach bojowych. Brała udział w zatopieniu dwóch okrętów nawodnych, uszkodziła trzy okręty podwodne oraz zestrzeliła 4 samoloty nieprzyjacielskie. W czasie działań wojennych trzykrotnie uległa poważnym uszkodzeniom. Ostatecznie łączne straty załogi wyniosły: 5 zabitych i 48 rannych podoficerów i marynarzy.

Lata powojenne

ORP „Błyskawica” powrócił do Gdyni 4 lipca 1947 r. o godzinie 9.00 rano, po 94 miesiącach służby na obcych wodach. Jednostka została uroczyście powitana m.in. przez dowódcę Marynarki Wojennej, kontradmirała Włodzimierza Steyera.

Przebudowana „Błyskawica” w okresie PRL-u pełniła przede wszystkim funkcje szkoleniowe i reprezentacyjne. Chociażby 9 września 1967 r. została wyholowana na redę i uczestniczyła w paradzie morskiej z okazji wizyty prezydenta Francji, generała Charlesa de Gaulle’a.

Wobec pogarszającego się stanu technicznego „Błyskawicy”, zdecydowano się ją przekształcić na okręt-muzeum. Od 1 maja 1976 r. okręt zaczął funkcjonować jako oddział Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni. Jest to jedna z nielicznych tego typu instytucji obok rosyjskiej „Aurory”, szwedzkiego „Vasy”, amerykańskiego „Missouri”, czy brytyjskiego „Victory”.

Lata 1976-1978 , Okręt Wojenny ORP Błyskawica, Źródło fotopolska.eu

Lata 1976-1978 , Okręt Wojenny ORP Błyskawica, Źródło fotopolska.eu

Dzięki obecnej ekspozycji na „Błyskawicy” możemy poznać bliżej jej niezwykłe misje z czasów II wojny światowej, zapoznać się jej z uzbrojeniem oraz zaznajomić się tradycją polskiej marynarki wojennej. Marynarze-przewodnicy chętnie opowiadają o historii jednostki. Pod pokładem znajdują się modele okrętów z różnych epok, broń, mundury, dokumenty i odznaczenia. Wśród nich jest także order Virtuti Militari, którym okręt został odznaczony 1987 r., „w uznaniu zasług z walce z faszyzmem niemieckim i upowszechniania osiągnięć Polskiej Marynarki Wojennej”. „Błyskawica” jest jedynym polskim okrętem odznaczonym tym orderem. Jednostka udostępniana jest zwiedzającym jedynie sezonowo. Sezon turystyczny na okręcie rozpocznie się z dniem 1 maja.

Tekst: Ewelina Pająkowska

Źródła:
1. Kudela S., Szczęśliwy okręt: 70 lat służby ORP „Błyskawica”, „Przegląd Morski”, styczeń 2008
2. Pertek J., Mała flota wielka duchem, Poznań 1989.
3. Piaskowski S. M., Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920–1946: Album planów, Warszawa 1996
4. Piwowoński J., Flota spod biało-czerwonej, Warszawa 1989.
5. Twardowski M., Niszczyciele typu Grom, cz. I-II, Gdańsk 2002.
6. Twardowski M., ORP „Błyskawica” – nowe spojrzenie na weterana, „Morza, Statki i Okręty”, 3/1997