W poniedziałek, 24 maja, w Muzeum Sopotu odbyło seminarium wpisane w ramy projektu „Polonia sopocka”. Grupa archiwistów, historyków, historyków sztuki i innych osób zainteresowanych tematem, miała możliwość wysłuchania siedmiu prelekcji, dotyczących życia sopocian na początku XX wieku. Wprowadzenie do owych rozważań stanowiła prezentacja Stanisława Flisa – prezesa gdańskiego oddziału Stowarzyszenia Archiwistów Polskich i pracownika IPN

Stanisław Flis

Stanisław Flis / Fot. Ewa Kowalska

Autorzy projektu „Polonia sopocka” zetknęli się z problemem badań robionych w przeszłości, które krążyły głównie wokół tematyki polityczno-gospodarczej. Brakowało w nich wątków społecznych, stanowiących istotę realizowanej inicjatywy. Dodatkowo trudno było o scalone materiały źródłowe, toteż praca polegała na wydobywaniu fragmentarycznych informacji z większych całości. Urzędnicy w Wolnym Mieście Gdańsku obejmowali swoim zakresem zainteresowań organizacje polonijne jako całość, a nie poszczególnych członków, toteż dotarcie do informacji o pojedynczych ludziach, było zadaniem niezmiernie żmudnym.

Po ustaleniu ram czasowych prowadzonych badań, na lata 1900-1945, archiwiści wytypowali miejsca poszukiwań dokumentów świadczących o życiu Polonii sopockiej. Podstawę stanowiły cztery ośrodki w Gdańsku: Archiwum Państwowe w Gdańsku, Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk, Archiwum Archidiecezjalne w Gdańsku Oliwie, Biblioteka Uniwersytetu Gdańskiego – Dział Zbiorów Specjalnych.

Podstawowym źródłem wiedzy było Archiwum Państwowe, a nim najciekawsze okazały się akta Komisarza Generalnego RP w Gdańsku 1919-1939, zawierające serie korespondencji delegata rządu RP z Ministrem Urzędu dla Spraw Zagranicznych czy raporty polityczne w sprawie Komisarza Generalnego w Gdańsku. W materiałach poruszane były sprawy paszportowe i związane z nadzorem nad polskimi urzędnikami, kwestie wymiaru ceł oraz zagadnień portowych, a także opinie personalne i raporty wywiadowcze.

Bardzo interesujące okazały się również akta Senatu Wolnego Miasta Gdańska z lat 1919-1939. Zachowały się tu teczki dotyczące harcerstwa i organizacji paramilitarnych, które działały w Sopocie, ale także rysunki związane z działalnością Senatu, polegającą na wytyczaniu planów inwestycyjnych. W Archiwum Państwowym znalazły się też dokumenty Głównego Urzędu Powierniczego Wschód 1939-1944, Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku 1922-1939, Konsystorza Ewangelickiego w Gdańsku 1816-1945, Urzędu Stanu Cywilnego w Sopocie 1874-1910 oraz Dyrekcji Kolei w Gdańsku 1845-1944.

Biblioteka Gdańska PAN zawiera protokoły z zebrań Towarzystwa Śpiewu „Lutnia” z lat 1919-1938, dzienniki ochronki Macierzy Szkolnej 1931-1939, zbiory rękopisów i biogramy kolejarzy, autorstwa Witolda Kledzika.

W Archiwum Archidiecezjalnym w Gdańsku Oliwie uwagę badaczy zwróciły zarządzenia dotyczące ludności polskiej, zasad nauki języka polskiego, stowarzyszeń katolickich oraz akta personalne księży, w tym ks. Władysława Szymańskiego. Znalazły się też dokumenty bezpośrednio związane z parafią „Gwiazda Morza” – począwszy od jej tworzenia, po sprawy finansowe i majątkowe.

Uczestnicy projektu liczą na znalezienie ciekawych informacji w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego, które w tej fazie projektu nie zostały jeszcze zbadane.

Goście spotkania

Organizatorzy poszukiwali stosownych informacji również w mniejszych jednostkach. Miejska Biblioteka Publiczna w Sopocie posiada w swoich zbiorach kserokopie dokumentacji budowlanej z terenu miasta (oryginały znajdują się w gdyńskim oddziale  Archiwum Państwowego w Gdańsku), Muzeum Sztuthoff dostarczyło kartoteki, akta i wspomnienia więźniów, a gdański oddział IPN – ankiety osób straconych w czasie II wojny światowej.

Gdyński oddział Archiwum Państwowego przechowuje akta Sopotu z lat 1879-1945, w których można znaleźć dokumenty związane z nadzorem budowlanym, informacje o przewłaszczeniach, remontach i setki innych informacji świadczących o poziomie życia mieszkańców poszczególnych dzielnic. Zachowały się książki meldunkowe z 1877 i 1895 r., akta katastralne z dokładnymi wycenami, wymiarami podatków, nazwiskami i adresami „winowajców”. Wśród dokumentów Urzędu Rybackiego w Gdańsku 1894-1944 uwagę zwraca, pochodzący z 1936 r. ,  imienny wykaz wszystkich rybaków przystani w Sopocie, wraz z podaniem numerów ich kart rybackich, wystawionych przez Pomorski Urząd Wojewódzki w Toruniu.

Efekty projektu „Polonia sopocka”

Jak zauważył Stanisław Flis, jednym z efektów podjętego projektu jest wzbogacenie materiałów pozostawionych przez Franciszka Mamuszkę, a będących w posiadaniu Muzeum Sopotu, o kolejne dokumenty przekazywane  sopocian i innych darczyńców.  Uzyskane wyniki, powinny stanowić doskonałą bazę dla kolejnych projektów badawczych Muzeum Sopotu.

Wokół Polonii sopockiej cz. II