Budynek dawnego dworca lotniczego w Górkach Wschodnich

Górki Wschodnie to osada przylegająca do Martwej i Śmiałej Wisły, która w 1973 r. została włączona do Gdańska. Najstarsza o niej wzmianka pochodzi z XIII wieku i dotyczy miejscowości Górki. Wówczas nazywano je Neuwefere lub Newefere (Nowy Prom), jak również Goreck. Od 1590 r. w dokumentach oficjalnie używano nazwy Neufähr. Podział na dwie miejscowości Górki Wschodnie i Górki Zachodnie nastąpił po dramatycznych wydarzeniach nocnych z 31 stycznia na 1 lutego 1840 roku, kiedy to Wisła przerwała najsłabszą w tym miejscu wydmę, torując sobie nowe ujście, pięknie nazwane przez Wincentego Pola, poetę, geografa i żołnierza, Śmiałą Wisłą. Obydwie miejscowości do 1945 r. łączył prom.

Śmiała Wisła, której szeroki nurt uregulowano i udrożniono w latach 1887 – 1888 wnosząc masywną groblę kamienną, świetnie nadawała się na akwen żeglarski oraz lądowisko dla wodnosamolotów. W czasie Wolnego Miasta Gdańska utworzono więc port dla wodnosamolotów usytuowany w Górkach Wschodnich. Utrzymywał on w latach trzydziestych XX wieku regularne połączenia z Kalmarem i Sztokholmem, będąc eksploatowany przez Lufthansę. Lotnisko chronił od północy wysoki las wydmowy. Zbudowano dla wygody podróżnych budynek dworca, w którym mieściła się restauracja i sala odlotowa z zachowanym do chwili obecnej kominkiem. Drugi budynek pełnił rolę przystani pasażerskiej dla statków dowożących podróżnych z Gdańska i Elbląga, a chcących skorzystać z hydroplanów.

Lotnisko w Górkach Wschodnich – lata 30. XX wieku

6 lipca 1932 roku lądowała w nim ogromna łódź latająca konstrukcji Claude Dorniera, Dornier X o numerze burtowym D – 1929. Skrzydła miały rozpiętość 48 metrów. Potężny hydroplan unosiło w powietrze 12 silników o mocy 600 koni mechanicznych każdy. Wzbudził on wielkie zainteresowanie w Gdańsku. Witali go więc na przystani w Górkach Wschodnich członkowie władz Wolnego Miasta Gdańska, prezydent Senatu Ernst Ziehm i konsul generalny Niemiec. Firma „Weichbrodt & Schlawjinski” zorganizowała specjalne kursy autobusowe z Targu Siennego do portu lotniczego na Martwej Wiśle. Firma „Weichsel” LAG przewoziła swoimi parowcami „Paul Beneke”, „Neufahrwasser” i „Schwan” dzieci i dorosłych.

Dornier o numerze burtowym D-1929

13 lipca hydroplan odleciał wcześniej zatankowawszy paliwo. Obawiano się pożaru, dlatego towarzyszyła tej pracy gdańska straż pożarna. Parowiec „Hilfe” przywiózł na lądowisko pasażerów i po zajęciu przez nich miejsc olbrzymi hydroplan skierował się ku ujściu Wisły Śmiałej, nabrał rozpędu i uniósł w górę wzbudzając podziw widzów tłumnie zgromadzonych na brzegach Wisły.

Lotnisko cieszyło się znacznym powodzeniem do końca istnienia Wolnego Miasta Gdańska. Wybuch wojny przerwał jego działalność. Lotów nie wznowiono. Klęska militarna Trzeciej Rzeszy spowodowała całkowitą wymianę ludności Gdańska, także Górek Wschodnich. Szczęśliwie budynki dworca lotniczego ocalały. Na Wyspie Sobieszewskiej nie toczyły się bowiem żadne walki. Drugą sprzyjającą okolicznością stało się powołanie w jej pomieszczeniach stacji Biologicznej Uniwersytetu Gdańskiego.

Do połowy lat pięćdziesiątych nie istniała na polskim wybrzeżu placówka prowadząca badania z zoologii zwierząt morskich. Natomiast profesor Fryderyk Pautsch i jego współpracownicy koncentrowali się wówczas na badaniach nad krabem (Rhithropanopeus harrisi) zamieszkującym gromadnie w wodach Martwej Wisły.

Pracą nad krabem zajmowano się wtedy w licznych instytutach na świecie, nie była bowiem znana struktura żadnego hormonu polipeptydowego skorupiaków.

Profesor Fryderyk Pautsch był organizatorem i pierwszym kierownikiem Stacji Biologicznej, powstałej w 1955 roku w Górkach Wschodnich, w zachowanych obiektach przystani i dworca aeroplanów.

Z chwilą powstania Uniwersytetu Gdańskiego w 1970 roku, stacja przeszła pod jego zarząd. Laboratoria zostały wyposażone w nowoczesną aparaturę, co pozwoliło na zastosowanie współczesnych technik badawczych. Niebawem włączyła się do badań finansowanych przez polsko – amerykański Fundusz im. Marii Skłodowskiej–Curie, nad izolacją neurohormonów skorupiaków oraz opisem ich właściwości. Prowadzono też badania nad wpływem substancji toksycznych na tkanki, komórki czy cząsteczki enzymów.

Kierownikiem stacji został profesor Edward Skorkowski, wyznaczając wiodące kierunki w problematyce badawczej, m. in. fizjologię i biochemię porównawczą zwierząt morskich. Stacja rozpoczęła stałą współpracę z ośrodkami zagranicznymi: Reed Institute z Portland w USA, Institute of Biochemistry z Ottawy w Kanadzie czy Laboratoire de Biologie Marine College de France z Concameau we Francji.

Personel naukowy prowadził zajęcia dydaktyczne i prace badawcze oraz zajęcia terenowe. W stacji napisano kilkadziesiąt prac magisterskich. W jej dorobku znajduje się także wiele publikacji drukowanych w międzynarodowych czasopismach, głównie wydawanych w Zachodniej Europie.

Autor: Waldemar Nocny