W Filii nr 1 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdyni odbyło się pierwsze spotkanie z cyklu „Niezwykłe gdyńskie historie”, poświęcone gdyńskim dzielnicom biedy.

O miejscach przez lata kojarzonych z nieludzką bieda i brudem, a dzisiaj odchodzącym w zapomnienie opowiadali: Dariusz Małszycki – kierownik Działu Dokumentacji Historii Miasta i Portu Muzeum Miasta Gdyni oraz Marcin Szerle – adiunkt w Dziale Naukowo-Edukacyjnym Muzeum Miasta Gdyni. Spotkanie prowadził, uzupełniając narrację prelegentów niezwykle ciekawymi wątkami związanymi z historiami ludzi – dziennikarz i historyk Bartosz Gondek.

W bibliotece na Obłużu nigdy wcześniej nie byłam, a sama dzielnica okazała się znacznie bliżej miejsca, w którym mieszkam, niż pierwotnie mi się wydawało. Doskonałe połączenie Obwodnicą Trójmiejską i Trasą Kwiatkowskiego sprawiło, że moja podróż z okolic Węzła Karczemki na Obłuże zajęła mi mniej czasu niż jazda do nadmorskich dzielnic Gdańska. A sama biblioteka? Witająca od progu ogromem książek, rzeszą słuchaczy zainteresowanych tzw. małą ojczyzną i uśmiechniętą twarzą organizatorki spotkania Kasi Kuleszy – budziła jedynie pozytywne emocje.

Przybyłych tłumnie gości przywitali: Wojciech Lipiński z Rady Dzielnicy i Teresa Arendt z ramienia biblioteki.

– Jak Kasia Kulesza robi jakąś imprezę, to zawsze jest pełna sala, to jest jakiś fenomen. Jak to jest , że Gdyni udają się takie rzeczy, a w Gdańsku nie? (sic! – dop. E.K) – rozpoczął spotkanie Bartosz Gondek.

Gdyńskie dzielnicy biedy, czyli gdyńskie dzielnice początku

Taką subtelną zmianę tytułu spotkania zasugerował prowadzący. I słusznie, bowiem tak to się w Gdyni wszystko zaczęło…

W latach 20. i 30. XX wieku, kiedy budowała się nowoczesna, modernistyczna Gdynia, w nadziei na lepsze życie do miasta napływały ogromne rzesze ludzi poszukujących pracy.

– Na początku lat 20. w Gdyni obserwowaliśmy ogromny przyrost ludności – przybyło 120 tys mieszkańców, a początkowo było przecież zaledwie 1300 osób w samej Gdyni i około 7 tys. w najbliższej okolicy – zauważył Marcin Szerle.

Napływający do Gdyni w dużej mierze byli osobami ubogimi, nie było ich stać na wynajem mieszkania, a tym bardziej jego zakup. Aby rozpocząć nowe życie, zaczęli budować swoje domostwa w różnych rejonach, wówczas jeszcze nie należących Gdyni. Takie osiedla powstawały w Chyloni, Grabówku, Obłużu, Demptowie, Małym Kacku, a także niemal w centrum Gdyni, gdzie wyrosły dzielnice zwane Chińską czy Budapesztem. Szacuje się, że około 30 procent powstałej wówczas zabudowy Gdyni nie spełniała żadnych standardów mieszkaniowych, nawet biorąc uwagę normy sprzed około stu lat.

Podroż po dzielnicach

Wszystkie osiedla powstające na terenie tzw. wielkiej Gdyni powstawały w bardzo zbliżonym okresie czasu i wszystkie były ulokowane bardzo blisko śródmieścia. Dla osiedlających się ludzi najważniejsza przesłanką była bliskość z portem – często miejsca pracy. Wielu z nich zajmowało wszelkie pomieszczenia dające jakikolwiek dach nad głową – szopy, chlewy, strychy, wszelkie komórki, rury kanalizacyjne, a bezrobotni mieszkali często pod łodziami rybackimi.

Dzielnica Chińska znajdowała się w rejonie ulic Jerzego Waszyngtona, św. Piotra i Węglowej, a więc w pobliżu prestiżowego placu Kaszubskiego. Władze doszły jednak do wniosku, że takie osiedle nie może się znajdować w centrum miasta, toteż zapadła decyzja o jego likwidacji i przeniesieniu koczujących tam ludzi do Witomina, na pograniczu z Chwarznem. Towarzystwo Budowy Osiedli postawiło domy dla robotników, którzy mimo początkowej niechęci do zmiany miejsca zamieszkania, okazali się wielkimi szczęściarzami.

Przeniesieni ludzie, zwani kolonizatorami Witomina, w nowym miejscu zamieszkania mieli znacznie lepsze warunki mieszkaniowe – publiczne ustępy, studnię, a nawet umocnioną drogę do centrum. Ogólnie była to ciekawa i bardzo udana akcja społeczna, niestety nie objęła wszystkich mieszkańców Chińskiej Dzielnicy, znaczna część została skierowana na obrzeża Gdyni, gdzie warunki życia nadal pozostawały fatalne.

Życie na osiedlach biedy, pomimo dramatycznych warunków, płynęło wartkim nurtem. Prywatna inicjatywa kwitła, czego przejawem był chociażby… wynajem baraków robotnikom, a niekiedy prostytutkom, albo jadłodajnia połączona z kawiarnią.

W Małym Kacku, wzdłuż magistrali kolejowej z Kościerzyny do Gdyni, powstała Drewniana Warszawa. Na początku lat 30. w 155 barakach mieszkało niemal 1000 osób, także na jeden barak przypadało średnio 6,4 osoby, a każda taka budowla razem z działką zajmowała 10-15 metrów kwadratowych. Ogromnym problemem było położenie dzielnicy w dolinie rzeki Kaczej. Panujący w niecce klimat stwarzał doskonałe warunki do rozwoju chorób, w tym malarii. Ówcześni architekci i urbaniści głośno protestowali przeciwko takiemu sąsiedztwu… uzdrowiska Orłowo.

Dla wielu mieszkańców bliskość magistrali węglowej stanowiła doskonałe źródło nielegalnego zarobkowania. Interes złodziei węgla tu właśnie kwitł znakomicie.

Na Obłużu powstała kolejna dzielnica biedy – Stara Warszawa. Tu, podobnie jak na pozostałych obrzeżach Gdyni, ogromnym problemem było pozyskiwanie wody pitnej. W związku z realizowanym projektem wodociągowym, zostały zasypane dotychczas używane studnie, a postawiono pompy. Niestety, najbliżej mieszkający wpadli na pomysł pobierania opłat za korzystanie z nich, w efekcie najbiedniejsi zaczęli odkopywać stare studnie, a dur brzuszny zbierał obfite żniwo.

Niechciana historia

Niestety niewiele jest materiałów dotyczących dzielnic biedy. Ten temat był wielce niewygodny dla władz ówczesnej Gdyni, nie licował z obrazem nowoczesnego miasta, który to obraz był rozpowszechniany w Polsce. Zachowały się jednak liczby, które mówią  jaka była prawda o „mieście z morza”.

W 1933 r. liczba budynków wybudowanych legalnie i nielegalnie była sobie równa. W 1936 r. w Gdyni było 6865 budynków, z czego 4933 były to obiekty prowizoryczne, w tym 2500 to baraki. W 37 % budynków, które nie spełniały standardów budynków mieszkalnych mieszkało 30 % populacji. Było to siedlisko gruźlicy i chorób wenerycznych, ale paradoksalnie ta właśnie Gdynia dla wielu osób stała się odskocznią do lepszego życia.

Dariusz Małszycki, Marcin Szerle i  Bartosz Gondek dali zebranym w bibliotece znakomitą lekcję historii, wzbogaconą zdjęciami ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni. Cieszę się na myśl o kolejnym spotkaniu z historią Gdyni, mając jednocześnie nadzieję, że do tego czasu profesjonalny dziennikarz Bartosz Gondek przekona się, że w Gdańsku również wiele się dzieje…
A skoro już wspomniałam o dziennikarzu. Jest dla mnie ogromnym zaszczytem, że profesjonalista zacytował podczas prelekcji fragment mojego wywiadu z gdańszczanką, która tuż przed wojną mieszkała w Gdyni. Szkoda jednak, że zapomniał podać źródło…

Gdyńskie wspomnienia gdańszczanki

Spotkaniu towarzyszyła wystawa archiwalnych zdjęć „Gdyńskie dzielnice biedy”. Zdjęcia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Muzeum Miasta Gdyni, Archiwum Państwowego w Gdańsku i Powiatowej Stacja Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdyni można oglądać w bibliotece na Obłużu do 13 marca.