Jubileusz 80-lecia urodzin profesora Zdzisława Edmunda Sikorskiego

Zdzisław Sikorski, lipiec 2010 r.

Artykuł autorstwa Ilony Kołodziejskiej i Marii Sadowskiej z Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej, pochodzi z czasopisma – „Pismo PG” 3/2011

Zdzisław Sikorski, „Skorpion”, urodził się w Wilnie w 1930 roku, w rodzinie st. ogniomistrza W.P. pochodzącego z Pomorza. Od 1933 roku mieszkał w Toruniu, gdzie w latach szkolnych głównie działał w harcerstwie, jako drużynowy i zastępca hufcowego, grał w siatkówkę oraz pływał po Wiśle w klubie wioślarskim. Czasami w bibliotece UMK przygotowywał referaty na lekcje historii prowadzone przez wymagającego profesora Mateusza Puciatę albo na lekcje biologii w Liceum im. Mikołaja Kopernika, wywodzącym się z gimnazjum akademickiego utworzonego już w roku 1594. Maturę zdał w roku 1950, uzyskując dyplom uprawniający do przyjęcia na wyż- sze uczelnie bez egzaminu wstępnego.

Zdobywanie wiedzy i doświadczenia zawodowego

Chcąc mieszkać w Gdańsku, Zdzisław Sikorski wybrał Wydział Agrotechniczny Politechniki Gdańskiej, a po jego rozwiązaniu studiował na Wydziale Chemicznym (1951-1956). W roku 1954 uzyskał asystenturę u profesora Damazego J. Tilgnera w Katedrze Technologii Zwierzęcych Produktów Spożywczych. W tym czasie nieomal cały zespół katedry zajmował się wędzarnictwem. Uświadomiono sobie wówczas zagrożenia wynikające z obecności rakotwórczych węglowodorów w dymie oraz konieczność unowocześnienia wędzenia, zarówno technologii jak i urządzeń. Młodzi asystenci prof. Tilgnera nauczyli się sporo od bardziej doświadczonego, starszego kolegi Michała Pietrzyka, rolnika z wykształcenia, absolwenta UJ. Ówczesny młody zespół stanowili: Nina Baryłko-Pikielna, później współtwórczyni polskiej szkoły analizy sensorycznej, Henryk Daun, obecnie profesor w Rutgers University w USA, Antoni Makowiecki, późniejszy wieloletni dyrektor Okręgowego Przedsiębiorstwa Przemysłu Mięsnego w Gdańsku, Kazimierz Miler, później dyrektor Instytutu Przemysłu Mięsnego w Warszawie i docent w Akademii Rolniczej w Szczecinie, Zenon Ziemba, który stał się autorytetem w zakresie technologii konserw, autorem pierwszego, polskiego podręcznika akademickiego do tego przedmiotu oraz Halina Zimińska, która stworzyła podstawy racjonalnego wykorzystania surowców ubocznych przemysłu rybnego.

W tym zespole Zdzisław Sikorski uzyskał w roku 1956 tytuł mgr inż. chemii, stopień doktora nauk technicznych, mając lat 30, docenta habilitowanego po pięciu latach, a tytuł profesora nadzwyczajnego i zwyczajnego nauk technicznych odpowiednio w roku 1973 i 1980. Profesor Tilgner, który ze swoimi asystentami często rozmawiał w katedrze po angielsku lub niemiecku, wyznawał zasadę „Nach den Lehrjahren kommen die Wanderjahre” zgodnie z tekstem ludowej piosenki „Das Wandern is des Műllers Lust. Es muss ein schlechter Műller sein, dem niemals fällt das Wandern ein”. Zgodnie z tą zasadą swojego Szefa Zdzisław Sikorski uzupełniał swoją wiedzę z zakresu technologii żywności praktykami w browarach w Okocimiu i Dortmundzie, w przemyśle rybnym w Szczecinie, Gdyni, Hamburgu-Altonie i na trawlerze rybackim na Morzu Północnym, w zakładach mięsnych w Gdańsku i w zamrażalni owoców i warzyw w Wiesloch koło Heidelberga. Temu samemu celowi służyły również krótkotrwałe staże w Universität Rostock i Technische Universität Dresden, Leningradzkim Technologicznym Instytucie Przemysłu Chłodniczego, Odesskim Instytucie Technologicznym oraz Astrachańskim Technologicznym Instytucie Przemysłu Rybnego, w firmie Laitram w Marblehead, Mass. USA, w Bundesforschungsanstalt fűr Ernährung, Karlsruhe i Bundesanstalt für Fleischforschung, Kulmbach. W czasie półrocznych i rocznych pobytów zagranicznych Profesor Sikorski pracował w: Ohio State University w Columbus (Ohio, USA), CSIRO w Hobart (Australia), w Mount Albert Research Centre w Auckland (Nowa Zelandia) i w National Taiwan Ocean University w Keelung, (Taiwan).

Badania naukowe

Profesor Zdzisław Sikorski powiedział “Pomimo, że do chemii i technologii żywności trafiłem przypadkowo, zainteresowałem się tą dziedziną dzięki dobrej książce (Matuszewski: Mikrobiologia rolnicza), ciekawie prowadzonym wykładom i ważnej tematyce badawczej. Natomiast sukces zawodowy stanowiący podstawę satysfakcji z pracy zawdzięczam w dużej mierze kontaktom i współpracy z mądrymi ludźmi o dużej kulturze i aktywności twórczej”.

Początkowo Zdzisław Sikorski opracował pod kierunkiem D. J. Tilgnera technologię oraz urządzenia w skali przemysłowej do elektrostatycznego wędzenia oraz uczestniczył w badaniach składu i przeciwutleniających właściwości dymu wędzarniczego, stosując m.in. nową wówczas technikę – chromatografię gazową; uzyskane w tej dziedzinie doświadczenie spożytkował pisząc dwie pierwsze, polskie książki dot. chromatografii gazowej.

W Katedrze Biochemii Rolniczej w Uniwersytecie Stanowym Ohio w USA Zdzisław Sikorski pracował z prof. F. E. Deatherage nad biochemicznymi przemianami w mięsie. Później, w PG opracował ze swoim zespołem modyfikacje technologii wytwarzania rybnych preparatów białkowych, elementy technologii przetwarzania kryla oraz otrzymywania chityny i chitozanu, metody osadzania enzymów na nośniku chitynowym, modyfikowanie reologicznych właściwości preparatów kolagenowych i farszów mięsnych oraz odzyskiwanie białek z odcieków produkcyjnych i z mniej wartościowych surowców mięsnych; wyjaśnił niektóre przyczyny zamrażalniczej denaturacji białek ryb i zaproponował sposoby zapobiegania im. Zbadał możliwości wykorzystania surowców pochodzenia morskiego do wytwarzania preparatów enzymatycznych i hydrolizatów do celów biotechnologicznych. W ramach tej tematyki kilkanaście osób uzyskało pod promotorstwem Profesora Sikorskiego doktorat, w tym obecni profesorowie: Piotr Bykowski, Ilona Kołodziejska, Marian Naczk, Krystyna Palka, Maria Sadowska i Józef Synowiecki.

W dorobku naukowym Profesora Sikorskiego jest około 210 artykułów, które opublikował w większości ze swymi współpracownikami, m. in. w J. of Food Science, J. of Food Biochemistry, J. of Texture Studies, Food Chemistry, Biotechnology and Bioengineering i w Critical Reviews in Food Science and Nutrition.

Książki

Profesor Zdzisław Sikorski jest autorem wielu podręczników akademickich, w tym inicjatorem, współautorem i redaktorem „Chemii żywności” (Z. Sikorski, B. Drozdowski, B.Samotus i M. Pałasiński, PWN 1988) oraz podręcznika „Chemia żywności”, WNT, 5 wydań. Duży oddźwięk w Polsce zdobyła „Technologia żywności pochodzenia morskiego” (WNT, 3 wydania) przetłumaczona na rosyjski, która do dzisiaj jest „biblią” dla wielu już pokoleń technologów w polskim przemyśle rybnym i w znakomity sposób przyczyniła się do osiągnięcia przez ten przemysł obecnego, wysokiego poziomu. Od lat Profesor Sikorski współpracuje z amerykańskim wydawnictwem CRC, w którym w roku 1990 opublikował książkę „Seafood: Resources, Nutritional Composition, and Preservation”, przetłumaczoną po czterech latach na hiszpański, a później zainicjował i redaguje serię „Chemical and Fuctional Properties of Food Components”, w której ukazało się 11 tytułów, niektóre w kilku wydaniach. W redagowaniu książek z tej serii uczestniczyło kilku pracowników polskich uczelni, a wśród autorów rozdziałów jest ich kilkudziesięciu. Najnowsze dwie pozycje w tej serii, z roku 2010 to Chemical, Biological, and Functional Aspects of Food Lipids, eds. Z. E. Sikorski, Anna Kołakowska, oraz Environmental Effects on Seafood Availability, Safety, and Quality, eds. E. G. Daczkowska-Kozon, Bonnie Sun Pan. Praca nad tą seria książek jest dla Profesora Sikorskiego źródłem dużej satysfakcji zawodowej, m. in. dzięki kontaktom z wieloma wybitnymi współautorami z kilku kontynentów, ale bywa też przyczyną frustracji, gdy niektórzy, czołowi specjaliści, głównie polscy, podejmują zaproszenie do współpracy, a po miesiącach lub latach wspólnego przygotowywania projektu się wycofują. Ogółem Profesor Sikorski opublikował do roku 2010 jako autor lub redaktor naukowy 18 książek i 13 rozdziałów w książkach innych redaktorów.

Rola w Politechnice Gdańskiej

W r. 1965 Zdzisław Sikorski został kierownikiem Katedry Technologii Ryb, a od r. 1969 do 2001 był kierownikiem Zakładu Technologii Utrwalania Żywności i Mikrobiologii Technicznej, przemianowanego następnie na Katedrę Technologii Utrwalania Żywności, później na Katedrę Chemii i Technologii Żywności. Pracował też jako prodziekan (1966-1969) i dziekan Wydziału Chemicznego (1973-75, 1978- 1981) oraz uczestniczył w licznych komisjach wydziałowych i uczelnianych. Był współinicjatorem powołania na Wydziale Chemicznym kierunku studiów Biotechnologia, organizatorem i kierownikiem kierunku dyplomowania “ Technologia utrwalania żywności” na studiach ma- gisterskich oraz kierunku “ Technologia i analiza żywności” na studiach inżynierskich; autorem licznych ramowych programów oraz wykładowcą kilku przedmiotów. Wiedzę i doświadczenie przekazywał Profesor kilku pokoleniom studentów i młodym pracownikom nauki. Potrafił zainspirować młodzież do samodzielnej nauki, do rozwiązywania problemów zarówno naukowych, jak i praktycznych. Jego działalność, wyróżniająca się zawsze najwyższym poziomem merytorycznym oraz rzetelnością i odpowiedzialnością sprawiła, że zyskał zasłużone uznanie wśród współpracowników i wychowanków. Są wśród nich profesorowie, pracownicy instytutów naukowych, kierownicy laboratoriów, organów kontrolnych. Pracują w szkolnictwie i w różnych gałęziach przemysłu żywnościowego.

Rola w środowisku naukowym chemii i technologii żywności

Profesor Zdzisław Sikorski miał duży wpływ na rozwój środowiska technologów żywności w Polsce, pracując od 1969 w Komitecie Technologii i Chemii Żywności PAN (przewodniczący 1996-2003), w Polskim Towarzystwie Technologów Żywności – był członkiem-założycielem, wiceprezesem Zarządu Głównego (1991-1994), prezesem Zarządu Gdańskiego Oddziału (1994-1997), od 2003 jest członkiem honorowym. Jest także członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Uczestniczył w radach naukowych kilku instytutów, w tym Instytutu Przemysłu Mięsnego oraz Morskiego Instytutu Rybackiego (1971- 2003), gdzie przez trzy kadencje był przewodniczącym Rady. W okresie 1977-1988 był członkiem Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, m. in. członkiem Prezydium. Profesor Sikorski uczestniczy też w pracach krajowych i zagranicznych rad programowych czasopism związanych z nauką o żywności.

Wyróżnienia

Z inicjatywy prof. Edwarda Kołakowskiego został Pan Profesor Zdzisław Sikorski w roku 1997 uhonorowany przez Akademię Rolniczą w Szczecinie tytułem i godnością doktora honoris causa, a w 2003 roku, na wniosek prof. Antoniego Rutkowskiego, został wybrany do International Academy of Food Science and Technology, a na wniosek Rady Wydziału Chemicznego został odznaczony Krzyżem Kawalerskim, Oficerskim i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Morski Instytut Rybacki wyróżnił Go medalem im. Profesora Kazimierza Demela.

Rodzina

Rodzina Profesora to żona Krystyna ze Stołyhwów, trzy córki: Ewa Kowalska (mgr inż. inżynierii środowiska), Anna Siondalska (mgr inż. chemii) i Grażyna Sikorska- Wiśniewska (dr medycyny – pediatra) oraz sześciu wnuków, dwie wnuczki i jeden prawnuk. Do tego trzeba dodać trzech świetnych zięciów. Ażeby w trudnych latach ubogiej asystentury utrzymać dużą rodzinę, Zdzisław Sikorski pracował dodatkowo jako projektant w Biurze Projektów Budownictwa Morskiego oraz jako nauczyciel w Technikum Wychowania Fizycznego i w Technikum Przetwórstwa Rybnego. W ówczesnych warunkach i w późniejszym okresie, szczególnie podczas licznych pobytów zagranicznych, Profesor mógł zajmować się pracą naukową dzięki temu, że większość obowiązków domowych przejęła jego żona, poświęcając swoją karierę zawodową. W przedmowie do wspomnianej już książki „Seafood Resources, Nutritional Composition, and Preservation” jest zdanie: „I thank my wife Krystyna for her assuming the responsibilities for the family during the years of my peregrinations abroad”.

Życzenia

Pan Profesor Zdzisław Sikorski swą znakomitą formą fizyczną i intelektualną dowodzi, że wiedza o żywności i jej praktyczne wykorzystanie oraz nadzwyczaj intensywna praca to najlepszy sposób na utrzymanie młodości przez 80 lat.

Szanownemu, ciągle młodemu Jubilatowi w imieniu Jego uczniów i środowiska technologów żywności dziękujemy za dotychczasową działalność i życzymy jeszcze wielu lat aktywności w dobrej kondycji.

Ilona Kołodziejska i Maria Sadowska, Wydział Chemiczny

Artykuł autorstwa Ilony Kołodziejskiej i Marii Sadowskiej z Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej, pochodzi z czasopiśma „Pismo PG” [3/2011]

Wspomnienie o profesorze Damazym Tilgnerze