Anna Perz i Politechnika Otwarta

Wykładu Anny Perz o schronisku młodzieżowym na  Biskupiej Górce ciąg dalszy:

Budynek schroniska to zwarta bryła o trzech dwukondygnacyjnych skrzydłach, otulających wewnętrzny dziedziniec. Charakteryzuje się prostą, ceglaną elewacją i równymi rzędami okien oraz otynkowanym na biało (dzisiaj mocno przybrudzonym) gzymsem z elementami rzeźbiarskimi. W części północno-wschodniej zwraca uwagę wykusz o konstrukcji szkieletowej, zawierający w sobie dekoracyjne elementy drewniano-ceglane, układające się w kształt swastyki, pruskiego orła i herbu Gdańska. Te uproszczone wizerunki przetrwały do dnia dzisiejszego, nie zachował się natomiast napis, stanowiący cytat z Hitlera „Co może zdziałać naród, którego młodzież gotowa jest zrezygnować ze wszystkiego w imię służby wielkiemu ideałowi”. Narożną przyporę północo-wschodnią, wieńczy natomiast granitowa rzeźba, przedstawiająca Neptuna.
Nieodłącznym elementem budowli jest wieża i leżący u jej stóp taras o powierzchni 1200 metrów kwadratowych.

Ta prestiżowa w owych czasach budowla, budziła ogromne emocje i była wykorzystywana do wiadomej propagandy. W Der Danziger Vorposten pisano na przykład, że do zbudowania schroniska użyto 1,5 mln cegieł, które ułożone w jednej linii, połączyłyby Gdańsk z Berlinem, czyli z macierzą. Cegła w całości była wyrabiana ręcznie. III Rzesza kładła w tym czasie ogromny nacisk na rozwój wytwórczości rzemieślniczej, był to bowiem sposób na zmniejszenie bezrobocia.

Obiekt został zbudowany na pochyłym gruncie, toteż od wschodu piwnica znajduje się ponad poziomem gruntu. Cały taras otoczony jest potężnymi przyporami, zakończonymi granitowymi rzygaczami, których wykonanie było niezwykle pracochłonne. W pierwszym etapie, każdy z trzynastu rzygaczy podlegał czterotygodniowej obróbce rzemieślniczej, podczas której drążono głaz, a następnie artyści w ciągu kilku dni nadawali im właściwą formę.

Twórcami schroniska powodowały nieco sprzeczne intencje. Z jednej strony, zwartą bryłą, dwuspadowymi dachami i nieskomplikowanymi rzutami, obiekt wpisuje się w schemat stylu rodzimego, z drugiej strony można zauważyć skłonność do monumentalizacji, którą widać zwłaszcza na przykładzie portalu wschodniego skrzydła. Zbudowany został z bloków granitowych, z których największy ważył podobno 40 ton i pochodził z okolic Przywidza. Portal, dominując nad ceglaną elewacją, przytłacza swoim czarnym kolorem i wielkością, sprawiając w sumie przygnębiające wrażenie. Granit został też wbudowany nad wejściem do wieży oraz zastosowany jako gigantyczna donica na kwiaty. Tradycja łączenia kamienia z cegłą była przez wieki stosowana w Gdańsku. Naziści jednak świadomie zrezygnowali ze stosowania piaskowca na rzecz granitu, czyli materiału o znakomicie większej trwałości, rzecz by można – wiecznego.

Górująca nad miastem wieża schroniska pełniła wielorakie funkcje, również ozdobną. Codziennie w południe, na zamontowanych specjalnie szynach, przy akompaniamencie 22 dzwonów, wyjeżdżały modele okrętów – karaweli Piotr z Gdańska, dowodzonej przez patrona schroniska Pawła Beneke i doganianego dużego galeonu. Można było usłyszeć strzał, maszt galeonu łamał się i obie jednostki wjeżdżały z powrotem do wnętrza wieży. Tuż nad swoistym teatrem figur umieszczony został balkonik, umożliwiający przemawianie do tłumu zebranego na tarasie.

Wspomniany Paweł Beneke nie przypadkiem został wybrany na patrona schroniska. Jako osoba, która na gdański grunt „sprowadziła” obraz Sąd Ostateczny Hansa Memlinga, był odbierany jako postać szczególna. Utożsamiał w sobie cechy, które naziści cenili sobie najbardziej – siłę, sprawność i mężność. Ponadto Beneke przedstawiany był jako pierwszy Niemiec odnoszący zwycięstwa nad angielską flotą, co w przeddzień II wojny światowej, kiedy Anglia stanowiła największą potęgę morską, miało ogromne znaczenie propagandowe i zapowiadało bliskie sukcesy Kriegsmarine.

Całość budowli przypomina nieco zamek. Duży wpływ na jego wygląd miało zapewne niedalekie sąsiedztwo zamku w Malborku, który robił na nazistach ogromne wrażenie.

W trzeciej części Anna Perz opowie o wyposażeniu wnętrza.