W środę, 20 stycznia w Wielkiej Zbrojowni w budynku Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku odbyła się konferencja prasowa dotycząca zachowania mozaiki Anny Fiszer, która od lat 50. XX w. zdobiła zachodnią ścianę budynku kultowego kina ,,Neptun’’ (dawniej ,,Leningrad).
Konferencja prasowa dotycząca mozaiki Anny Fiszer
W spotkaniu uczestniczyły osoby tworzące zespół ekspertów, który wypracowywał rozwiązania mające na celu bezpieczny demontaż mozaiki oraz jej dalsze przeznaczenie. Konferencję moderowała Katarzyna Mituła z Biura Prasowego Grupy Capital Park.
W 2015 r. Grupa Capital Park, aktywny inwestor i deweloper działający na rynku nieruchomości w Polsce, wobec projektu przebudowy budynku dawnego kina, którego jest właścicielem, zapowiedziała likwidację mozaiki. W wyniki protestu społecznego, który poparło niemal 3 tys. osób, podjęte zostały rozmowy dotyczące przyszłości mozaiki. Ostatecznie przedstawiciele Grupy Capital Park, gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych, Politechniki Gdańskiej, Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz inicjatorów ruchu społecznego, podjęli decyzję o zachowaniu mozaiki. Osiągnięcie porozumienia nie byłoby możliwe bez dobrej woli inwestora, de facto właściciela dzieła gdańskiej artystki – Anny Fiszer.
Konferencja prasowa dotycząca mozaiki Anny Fiszer
Przedstawicielka Grupy Capital Park, Elżbieta Dmowska- Mędrzycka wspominała o dużym zaskoczeniu wobec zorganizowanego protestu. Zaznaczała, że wszystkie inwestycje Grupy mają zawsze wartość dodaną i zastanawiano się nad sposobem rozwiązania tej sytuacji. Ostatecznie w sierpniu ubiegłego roku była gotowa ekspertyza zamówiona przez Capital Park, a sporządzona przez naukowców z Politechniki Gdańskiej. Koszty dokumentacji fotograficznej w technologii 3D oraz demontażu i transportu mozaiki sfinansował inwestor. Wobec udanej współpracy z Dariuszem Chmielewskim, Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, zdecydowano się na przechowanie zdemontowanej mozaiki w składnicy konserwatorskiej, mieszczącej się w bastionie św. Gertrudy.
Dariusz Chmielewski zaznaczył, że wydane pozwolenie na budowę dla Grupy Capital Park, obejmowało zezwolenie na rozbiórkę zachodniej ściany, ponieważ budynek nigdy nie był chroniony konserwatorsko. Jednak być może podobna sytuacja nie będzie miała ponownie miejsca, bowiem Wojewódzka Rada Ochrony Zabytków, powołana w 2014 r. przez Dariusza Chmielewskiego, podjęła stosowne działania, aby temu zapobiec.
Prof. Krzysztof Gliszczyński, prorektor ds. rozwoju i współpracy Akademii Sztuk Pięknych, niezwykle emocjonalnie opowiadał o powodach starań o zachowanie mozaiki:
W moim odczuciu jest to historyczny moment, ponieważ nie jestem pewien czy podobna inicjatywa miała miejsce w Polsce, raczej jest to zdarzenie bez precedensu, aby podjęto tak szybko dialog społeczny, mający na celu zachowanie dzieła sztuki. W naszym pierwszym odczuciu – moim i Aleksandry Trzaski, inicjatorki podjętych działań społecznych, utrata mozaiki miałaby wymiar głęboko tragiczny. Wrosła ona bowiem w pejzaż Gdańska, a i sama artystka była osobą niezwykłą, pełną pasji, niezależną. Jej mozaika, którą stworzyła w latach 50., była dziełem wstydliwym, absolutnie nie współgrającym z ówczesnym kanonem popieranym przez władze – abstrakcja nie była dobrze widziana. Została ona zatem zrealizowana z pewnej przekory artystycznej. Żadne czasy – łatwe i trudne, nie mogą mieć wpływu na istnienie bądź nieistnienie dzieł sztuki, bo każde z nich jest odbiciem naszych ludzkich emocji.
Aleksandra Trzaska dodała, że byłaby to wielka strata, jeśli mozaika zniknęłaby z dnia na dzień, bez możliwości odtworzenia. O trudnościach technicznych opowiadał prof. Jan Buczkowski, prodziekan Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej. Przy sporządzaniu ekspertyzy współpracowały dwa wydziały, natomiast wstępne oględziny wskazały na bardzo dobry stan zachowania mozaiki. W większości jest ona ceramiczna, natomiast jej niewielka część jest typu barwionego. Składa się z płyt o rozmiarze 50 cm x 50 cm i grubości od 3 do 5 cm, przytwierdzonych do ceglanej ściany za pomocą zaprawy betonowej i potężnych rozmiarów gwoździ. I to właśnie one spowodowały uszkodzenia części elementów. Aby tego uniknąć przy demontażu, wszystkie elementy zostaną wycięte wraz z cegłami, a następnie będą od nich delikatnie odcinane. Prace rozpoczną się w najbliższych dniach i potrwają około 8 tygodni. Natomiast zakończenie samej przebudowy budynku dawnego kina ,,Neptun’’ przewidziane jest za około 2 lata. Powstanie w tym miejscu hotel marki Hampton by Hilton, należącej do amerykańskiej korporacji hotelowej – firmy Hilton. W ostatnim czasie odbyło się spotkanie przedstawicieli Grupy Capital Park oraz Grupy Erbud – wykonawcy budowy z Radą Dzielnicy Śródmieście. Przedstawiano zakres prac budowlanych dotyczących inwestycji hotelowej oraz ich wpływ na mieszkańców okolicznych kamienic. Wjazd niezbędnych transportów na podwórze przy ul. Lektykarskiej odbywać się będzie od ul. Pocztowej. Wyładunek materiałów budowlanych przewidziano w takich porach dnia, aby nie zakłócać spokoju mieszkańców. Dodatkowo wszelkie prace związane z wyburzaniem lub kuciem ścian prowadzone będą z użyciem specjalistycznych siatek oraz odsysaczy i zraszaczy, które ograniczą pył i zanieczyszczenia.
Materiały prasowe Grupy Capital Park
Anna Fiszer należała do pierwszego pokolenia artystów, którzy po 1945 r. tworzyli gdańskie środowisko sztuki, jak zaznaczył dr Jacek Kriegseisen, prezes Oddziału Gdańskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Odwołał się również do poczucia uczciwości zawodowej, która wymaga, aby Stowarzyszenie zrzeszające historyków sztuki, aktywnie uczestniczyło w ratowaniu dzieł artystycznych. Mozaika była odpowiedzią wobec ówczesnej sztuki socjalistycznej. To czyni ją wyjątkową. Pomimo pełnych entuzjazmu wypowiedzi, wyczuwalny był delikatny ton rozgoryczenia. Tak wiele osób poparło starania o zachowanie dzieła artystki, jednak ostatecznie zabrakło wsparcia w sprawie prozaicznej – co dalej z mozaiką? Capital Park sfinansował ekspertyzę, demontaż i transport do składnicy konserwatorskiej. Ale czy właśnie bastion św. Gertrudy jest miejscem jej przeznaczenia?
Katarzyna Szczepańska, prezes Fundacji Komitetu Inicjatyw Lokalnych, która jest obecnie formalnym właścicielem mozaiki, przedstawiała trudności z wyborem nowej lokalizacji. Mimo prób, nie zgłasza się nikt, kto podjąłby się ponownej instalacji mozaiki. Prof. Jakub Szczepański z Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej, również reprezentujący Fundację Komitetu Inicjatyw Lokalnych, podkreślał, jak ważną pamiątką, dziedzictwem jest dla Gdańska dzieło Anny Fiszer. Warto pamiętać bowiem, że współautorką mozaiki była Barbara Massalska, polska malarka, wykładowczyni dawnej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznej, dzisiejszej ASP w Gdańsku, współtwórczyni polichromii kamienic przy ul. Długiej i Długim Targu. Prof. Szczepański zaznaczył fakt, że historia zatoczyła niejako koło. Anna Fiszer była bowiem profesorem Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej.
Czy w Gdańsku, mieście tak ważnym i wyjątkowym dla tradycji dialogu społecznego, odnajdzie się miejsce, gdzie godnie i z dumą będzie można prezentować dzieło sztuki uznanej, gdańskiej artystki? Docenił je w 1960 r. Janusz Morgenstern, reżyser kultowego filmu ,,Do widzenia, do jutra’’, w którym wykorzystano ujęcie na tle mozaiki. Czy dziś i w przyszłości będzie ją można oglądać tylko na zdjęciach i klatkach filmowych? Wszystko zależy od nas.
Tekst: Dominika Ikonnikow
Brak komentarza