Panuje dość powszechne przekonanie, że Gdańsk odbudowany po zniszczeniach wojennych jest wierną kopią przedwojennego miasta, ale jest to nieprawdą.

Portal z kamienicy Ferberów

Gdańsk był organizmem miejskim rozwijającym się i zmieniającym wraz z nowymi cywilizacyjnymi potrzebami. Kamienice i przedproża zmieniały swój wygląd z gotyckich na renesansowe, z barokowych na rokokowe. Budowano nowe obiekty wyburzano stare. Niekiedy chciano mimo zmian zachować stare piękno, więc wybrane fragmenty obiektów przenoszono na inne, bardziej dogodne miejsce. Szczególny ruch rozpoczął się z likwidacją przedproży na ul. Długiej, w związku z instalacją linii tramwajowej. Wiele cennych obiektów trafiło wówczas do lapidarium w Przedbramiu, gdzie pozostają do dzisiaj.

Sporo obiektów zmieniło swoje miejsce w roku 1912 w związku z modernizacją niektórych fasad i wnętrz. Najwięcej zmian jednak dokonano podczas powojennej odbudowy Głównego Miasta, kiedy dla przywrócenia dawnego piękna dość dowolnie korzystano z zachowanych obiektów. Wspaniałe ciągi przedproży przy ul. Mariackiej, zrekonstruowano dopasowując przedproża z innych ulic. Podobnie działo się na Długim Targu. Obecnie niezwykle pasjonującym zajęciem jest wyszukiwanie i znajdowanie w Gdańsku zabytków, które w wyniku wzmiankowanych decyzji zmieniły swoje miejsce.

Najbardziej spektakularnymi przenosinami było rozebranie i przewiezienie do Poczdamu na wyspę Pawią całej kamienicy gotyckiej stojącej przy ul. Chlebnickiej 14. Miało to miejsce w 1827 r. i dokonane zostało przez architekta K.F. Schinkla na życzenie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. W l.90-tych XX w. wykonano wierną kopię tej pięknej kamienicy.

W niewyjaśnionych okolicznościach nastąpiło przeniesienie portalu z kamienicy Ferberów przy ul. Długiej 28, do sieni na parterze Ratusza Staromiejskiego.

Ewa z portalu Ferberow

Portal ten z lat 1517/59, całej kamienicy nadał nazwę „Adam i Ewa”, albowiem są na nim wyrzeźbione wizerunki pierwszych rodziców. W Ratuszu portal chroniony przed złymi warunkami atmosferycznymi zachowany jest w bardzo dobrym stanie. Tutaj też w sieni na piętrze możemy podziwiać inne wspaniałe dzieło, które zawędrowało do Ratusza z kamienicy Konnertów przy ul. Długiej 45. Jest to renesansowy, arkadowy fryz z wizerunkami antycznych bóstw: Hermesa, Hery i Posejdona.

Do Ratusza Staromiejskiego jeszcze wrócimy, ale przejdźmy się teraz Długim Targiem. Znajdujemy tutaj całe mnóstwo poprzenoszonych obiektów. I tak, przedproże przy kamienicach nr 5 i 6 pochodzi z kamienicy przy ul. Długiej 29.

Przedproże przy ul. Długi Targ 5-6

Inne przedproże przy kamienicy nr 8, trafiło tu sprzed kamienicy przy ul. Długiej 30. Prowadzące na schody dwa sfinksy zostały wiernie odtworzone na wzór sfinksów sprzed Domu” Pod Murzynkiem” przy ul. Szafarnia 3. Przed kamienicą nr 9 znajdują się autentyczne słupki do poręczy z herbem Schwartzwaldów. Mogły one tu trafić sprzed kamienicy Schwartzwaldów przy ul. Długiej 35. Pod numerem 10 wykonano po wojnie przedproże wzorowane na niezachowanym przedprożu kamienicy przy ul. Długiej 76.

Do Starego Domu Ławy (Dł. Targ 45) prowadzi piękny portal przeniesiony tu z kamienicy przy ul. Długiej 29.

Portal przy Starym Domu Lawy

Na ul. Długiej też dokonano wielu zmian. Wraz ze zmianą wystroju kamienicy, wymieniony został portal wejściowy w Domu Uphagena. Stary portal wmurowano w tylną ścianą kamienicy. Barokowy portal kamienicy nr 32 przeniesiony tu został w 1912 r. z kamienicy przy Dł. Targu 17. Aktualnie jest prawie zupełnie niewidoczny, gdyż permanentnie zasłania go dach kawiarnianego ogródka.

Portal przy ul. Długiej 55

Renesansowy portal, który podziwiamy u wejścia do kamienicy nr 55 również nie jest oryginalny, ale jest za to wierną kopią znajdującego się tutaj wcześniej oryginału, który został wmurowany we wschodnią ścianę, czyli na zapleczu, Dworu Bractwa św. Jerzego. I jeszcze jedna ciekawostka: manierystyczny portal w sieni Ratusza Głównomiejskiego, prowadzący do Sali Ławy albo Wety, został przeniesiony tu z kamienicy przy ul. Chlebnickiej 11.

Obiecałem, że wrócimy jeszcze do Ratusza Staromiejskiego. Są tam dwa stropy zdobione cyklami obrazów. Plafon w sieni na piętrze ratusza, pochodzi z sieni kamienicy przy ul. Długiej 39 i pozostaje wybitnym świadectwem bogactwa i smaku artystycznego gdańskiego mieszczaństwa. Obrazy przypisywane są warsztatowi Hermana Hahna. Są to alegorie cnót z centralnie umieszczoną wizją Błogosławieństwa Bożego. W małej salce nazywanej Gabinetem Burmistrza znajduje się kolejny cykl obrazów poświęconych pasji Jezusa Chrystusa. Dekoracja ta pochodzi z kaplicy Fichtlów przy Podwalu Staromiejskim 69/70.

Dla dopełnienia obrazu wędrujących po Gdańsku zabytków, przypomnijmy, że organy, ambona i chrzcielnica w Bazylice Mariackiej pochodzą z kościoła św. Jana. Ciągle też nie na swoim miejscu znajduje się czołowe dzieło malarstwa niderlandzkiego w Gdańsku „Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga, który po wojnie trafił najpierw do Leningradu (obecnie Petersburga), a potem do Muzeum Pomorskiego (obecnie Narodowego), gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.

Podałem tu zaledwie kilka przykładów wędrówek znanych i podziwianych zabytków Gdańska. Jeśli ktoś pokusi się o uzupełnienie tej listy o inne ciekawe obiekty i podzieli się swoimi spostrzeżeniami, to wzbogaci to naszą wiedzę w tym zajmującym temacie. Przy obecnej różnorodności programów komputerowych możliwe są też wizualizacje wskazanych obiektów w ich oryginalnym, pierwotnym otoczeniu. Album takich wizualizacji nosząc walor estetyczny i poznawczy byłby pasjonującą wędrówką w przeszłość odkrywającą dawne, oryginalne piękno naszego miasta.

Tekst i zdjęcia: Dariusz Wróblewski